عکاسی از سوژه های تکراری

عکاسی از سوژه های تکراری به قلم مرتضی نیکوبذل

یکی از چالش‌های اساسی در عکاسی به‌خصوص زمانی که برای یک خبرگزاری کار می‌کنید، عکاسی طولانی‌مدت از یک سوژه تکراری است. این سوژه می‌تواند یک فرد باشد یا یک مکان یا یک موضوع تکراری و شما به‌عنوان عکاس یک خبرگزاری باید هرچند وقت یک‌بار از آن عکاسی کنید و هربار هم با دست پر به‌دفتر بازگردید.

یکی از تکراری‌ترین و شاید مهم‌ترین موضوعاتی که من به مدت سیزده‌سال، هر دو هفته یک‌بار از آن عکاسی کردم، نماز جمعه تهران است. سوژه‌ای که شما حتی برای عکاسی از آن اجازه حرکت و جا‌به‌جایی به جز در جایگاه خبرنگاران را ندارید. در این مقاله به شرح تجربیات شخصی‌ام که طی سیزده‌سال عکاسی از مراسم سیاسی-عبادی نمازجمعه تهران برای خبرگزاری رویترز از آن استفاده کرده‌ام، می‌پردازم.

عکاسی از سوژه های تکراری

نخستین‌بار که برای عکاسی از نماز جمعه به محل دانشگاه تهران رفتم، سال 1380 بود. آن زمان لوازم عکاسی بسیار محدودی در اختیار داشتم و به‌دلیل استفاده از دوربین عکاسی آنالوگ مجبور بودم در مصرف فیلم‌های عکاسی که همراه داشتم، صرفه‌جویی کنم. همچنین به‌دلیل شیوه کار خبرگزاری رویترز و نوع عکس‌هایی که آن زمان رویترز روی خط تصویری خود قرار می‌داد، امکان بازی با کادر، نور و سرعت دوربین را هم نداشتم، بنابراین باید عکس‌هایی می‌گرفتم که به اصطلاح بسیار شسته‌‌رفته و کلاسیک باشند. طبیعی است وقتی اولین‌بار به محلی وارد می‌شوید همه‌چیز برای شما تازگی دارد و می‌توانید کادرهای خوب و متفاوتی ببینید.

برای اینکه تصویر واضحی از مکانی که به مدت سیزده‌سال برای عکاسی به آن‌جا رفتم داشته باشید، توضیح مختصری می‌دهم. البته این توضیح برای بانوان عکاس جالب‌تر خواهد بود زیرا آن‌ها اجازه حضور در جایگاه نماز جمعه را ندارند.

از درِ ورودی اصلی دانشگاه تهران یا همان در پنجاه‌ تومانی، که وارد می‌شوید پس از طی مسافتی حدود پنجاه تا شصت‌متر به زمین بازی مسقف دانشگاه می‌رسید، از پله‌ها بالا می‌روید و وارد جایگاهی می‌شوید که مساحتی حدود 53 مترمربع دارد. آن سال‌ها شما اجازه داشتید از سه‌گوشه جایگاه مستطیل‌شکل به سمت نمازگزاران و امام‌جمعه وقت، برای عکاسی استفاده کنید اما به‌هیچ عنوان اجازه ندارید از جایگاه پایین بیایید و بین نمازگزاران عکاسی کنید (مگر با هماهنگی مسئولان حراست نمازجمعه).  بعد از مدتی یک گوشه از جایگاه نیز به‌دلایل امنیتی روی خبرنگاران بسته شد و پس از مدتی؛ هم به دلیل محوطه‌سازی جدید و هم ساخت‌و‌ساز‌ جایگاه امام‌جمعه، دید عکاسی محدودتر شد. البته ذکر این نکته ضروری است با در اختیار داشتن کارت خبرنگاری مخصوص نماز جمعه، غیر از جایگاه می‌توانید در خیابان‌های اطراف دانشگاه به عکس‌برداری بپردازید.

آشنایی با پشت پرده عکاسی خبری، کلیک کنید

عکاسی از سوژه های تکراری

برای آنکه بتوانم بعد از هر بار آمدن به مراسم نمازجمعه اصطلاحاً با دست پر به دفتر خبرگزاری بازگردم، تصمیم گرفتم از تمام عکس‌هایی که گرفته بودم، استفاده نکنم و برای سری بعد نگه دارم!

این تصمیم در کنار نکات مثبتش، ریسک هم دارد. نکته مثبت این است که چشم شما با کادرها بازی می‌کند. در طول هفته یا دو هفته آینده به آن‌ها فکر می‌کنید و پس از مراجعه به محل، عکس‌هایی را ثبت خواهید کرد که درست و بی‌نقص خواهند بود. از طرفی خیالتان راحت است تنها تغییری که در منظره پیش روی شما اتفاق خواهد افتاد، جابه‌جایی نمازگزاران خواهد بود. ولی ریسک این شیوه از عکاسی این است شاید آن عکس به‌هیچ عنوان دوباره اتفاق نیفتد، بنابراین باید با آگاهی از خطر از دست دادن یک عکس خوب بتوانید از آن چشم‌پوشی کنید. در ابتدا به این نکته اشاره کردم لوازم عکاسی محدودی در اختیار داشتم و نمی‌توانستم چندان با کادر، نور، عوامل بصری و توانایی‌های دوربین عکاسی بازی کنم چراکه رویترز آن سال‌ها عکس‌های کاملاً کلاسیک را قبول داشت و اگر عکس شما کمی به اصطلاح هنری‌تر (آرتیستیک) بود، آن را به‌دلیل اینکه « عکس خبری » نیست، حذف می‌کرد.

تجهیزات آن زمان من عبارت بودند از: یک دوربین F650 نیکون، یک لنز 35-70 mm و یک لنز 75-300 mm.

با این لوازم باید میان جمعیت کادربندی‌هایی را انتخاب می‌کردم که درعین‌حال هم عکس‌ها، خبری باشند و هم از خصوصیات زیبایی‌شناسانه برخوردار باشند.

مشاهده انواع لنزهای mm 300 – 70

مشاهده لیست قیمت دوربین های نیکون

عکاسی از سوژه های تکراری

با استفاده از ترکیب‌بندی‌های طلایی، مثلثی و دایره‌ای، استفاده از نورها و کنتراست‌های موجود در آن‌جا، باید دور بازی با سطح دید (Level) را یک خط‌ قرمز پر‌رنگ بکشید!

عکاسی از خیابان‌های اطراف دانشگاه تهران هم چندان برای من کاربرد نداشت چون از نگاه رویترز آن روزها، خیابان‌ها ارتباطی با نماز جمعه نداشتند. با گذشت سال‌ها سلیقه عکاسانه رویترز هم تغییر کرد. دیگر تنها عکس‌های صرفاً خبری مورد علاقه آن‌ها نبود و با تغییر سلیقه و احساس نیاز به دستیابی به بازارهای نوین عکس و فروش بیشتر، بخش عکس خبرگزاری رویترز به‌نوعی تبدیل به آژانس عکس شد. آن‌هم آژانسی که حالا نه‌تنها نیاز تصویری رسانه‌ها را تامین می‌کند بلکه در صورت نیاز، عکس‌هایش را در اختیار شرکت‌های تجاری و تبلیغاتی نیز قرار می‌دهد. همچنین حتی اگر شما به‌عنوان مشتری درخواست عکس برای دیوار منزل خود را داشته باشید، چنین عکسی را در اختیار شما هم قرار می‌دهد.

با شرایط جدید احساس ‌کردم دست من کمی بازتر شده و می‌توانم از تمام خلاقیت خود بهره ببرم. درواقع من، ناظر عبور تاریخ عکاسی از زمانی به زمانی دیگر بودم و تغییرات را با تمام وجود احساس می‌کردم.

عکاسی از سوژه های تکراری

یکی از امکاناتی که من همیشه از آن استفاده می‌کنم، استفاده از شرایط نوری نامناسب است. نمازگزاران زمانی به سمت محل برگزاری نمازجمعه تهران حرکت می‌کنند که نور در بدترین شرایط برای عکاسی قرار دارد ولی عقیده دارم کسی که بر ابزار خود تسلط داشته باشد، باید بتواند از بدترین شرایط موجود، استفاده کند. عکاسی با استفاده از کنتراست زیاد نواحی پرنور (Hilight) و نواحی سایه (Shadow) را همیشه دوست داشته‌ام. من این‌کار را با تقسیم‌بندی کادر دوربین توسط سایه‌ و روشنی‌ها انجام می‌دهم که شاید برای برخی عکاسان به‌عنوان نورهای مزاحم شناخته شوند. در انتها منتظر اتفاق نهایی می‌شوم، یعنی حضور یک نفر در قسمتی از کادر که تکمیل‌کننده عکس من از نظر کادربندی و مفهومی خواهد بود. ممکن است این اتفاق هرگز نیفتد ولی در بیشتر موارد همان اتفاقی روی می‌دهد که من منتظرش هستم، چراکه اعتقاد دارم اگر مراحل کار را درست انجام داده باشم، حتما اتفاق دوست‌داشتنی خواهد افتاد.

ترفند بعدی که معمولاً از آن به‌کار می‌برم، استفاده از لنزهایی با فاصله کانونی بسیار بلند است مانند سوپرتله‌ها.

در فیزیک؛ عدسی‌ها وقتی از سوژه فاصله زیادی داشته باشید، شعاع‌های نوری تقریبا از حالت مایل به حالت موازی در‌می‌آیند، به‌عنوان مثال وقتی از یک لنز  ۴۰۰ میلی‌متری استفاده می‌کنید، انگار با سطوح قبل و بعد از سطح اصلی فوکوس حالات موازی گرفته‌اید. پیش‌از این و در توصیف جایگاه خبرنگاران گفته‌بودم اجازه پایین آمدن از جایگاه را ندارید تا با س‍طح فوکوس بازی کنید، بنابراین با استفاده از یک سوپرتله انگار با جمعیت در حالت هم‌سطح‌تر قرار گرفته‌اید. این کار باعث می‌شود خود را جایی دورتر از جایگاه خبرنگاران ببینم و در یک منطقه جدید دنبال عکس‌های جالب‌تری بگردم!

یکی از جذاب‌ترین ابزار عکاسی برای من، دیافراگم لنز دوربین است. بازی با آن و عمق میدان‌های مختلف، اجازه ثبت تصاویر متفاوتی را به من داده است. این عکس‌ها آن‌قدر متفاوتند که گویی هیچ‌وقت تمامی ندارند.

بازی با سرعت دوربین نیز یکی دیگر از راه‌هایی است که با استفاده از آن نگران گرفتار شدن درمیان انبوهی از تصاویر تکراری نیستم. برای مثال، شما می‌توانید با استفاده از یک سرعت به‌خصوص و با استفاده تکمیلی حرکت دوربین به‌صورت « پن » یا دورانی به عکس‌هایی برسید که دیگر تکراری نخواهند بود.

عکاسی از سوژه های تکراری

حرکت‌هایی مانند، Zoom-back می‌تواند حس‌های متفاوتی به تصاویر شما بدهد، مثلا وقتی نمازگزاران در حال سردادن شعار هستند و مشت‌های آن‌ها به علامت اعتراض به سمت عقب و جلو حرکت می‌کند، Zoom-back اگر درست و حساب شده باشد، می‌تواند حس حماسی و مفهومی قوی‌تر را در تصویر شما به رخ بکشد.

عکاسی از جزئیات، مثلاً دست یک نمازگزار در حالی که صورت او دیده نمی‌شود، بسیار کاربردی است و من از این نوع کادربندی خیلی استفاده می‌کنم. ترکیب‌بندی با استفاده از بدن افرادی که در کادر دوربین من قرار می‌گیرند، مانند این است که در حال خلق انسان دیگری هستم و احساس آفرینش چیزی که وجود ندارد، همیشه دلچسب و دوست‌داشتنی است.

قوانین طلایی ترکیب بندی در عکاسی، کلیک کنید

عکاسی از سوژه های تکراری

با شیوه‌هایی که به بخشی از آن‌ها را در این مقاله اشاره کردم، در طول سال‌ها به خلق تصاویر متفاوتی از یک محل محدود و سوژه‌ای تکراری رسیدم و بیشتر آن‌ها در مجلاتی چاپ شد که شاید اصلاً جنبه خبری نداشتند و شخصیت هنری آن‌ها به عکس‌ها غلبه می‌کند.

فراموش نکنیم زمانی که دوربین‌های عکاسی دیجیتال نبودند، تفکر، تجسم و خلاقیت باعث می‌شدند جهت تشکیل تصویر از بخش خلاقه مغز عکاس به سمت سوژه باشد و این عکاس بود که به دوربین و لنز دوربین خود دستور می‌داد به چه صورت از یک سوژه عکاسی کند. طی بیست‌سال عکاسی برای مطبوعات گوناگون یاد گرفتم نگاه کنم، ببینم و با مشکلات به‌گونه‌ای بجنگم که گویی اصلاً وجود نداشته‌اند، بلکه شرایط عکاسی کاملاً ایده‌ال بوده است!

پس بهترین ابزار برای غلبه بر تکرار و خلق یک اثر جدید از سوژه‌ای که بارها از آن عکاسی کرده‌اید، دوری از افکاری است که در گوش شما زمزمه می‌کنند:

” اینجا چیزی برای عکاسی وجود ندارد “.

به‌خاطر داشته باشید که ما عکاس‌ها، مجسمه‌سازانی هستیم که اثر نهایی را در بطن سنگ یا چوب می‌بینیم و سپس با حذف زوائد، او را از زندانی که در آن گرفتار است، آزاد می‌کنیم.

نویسنده: استاد مرتضی نیکو بذل

_ عکاس آژانس عکس سیپاپرس فرانسه و مجله نشنال جئوگرافیک فارسی

_ تصاویر مقاله همگی متعلق به مرتضی نیکوبذل می‌باشند

آدرس اینستاگرام: daybydaymyworld@

اگر در زمینه عکاسی اجتماعی و مذهبی فعالیت می‌کنید، تجربیات خود را در قسمت نظرات با ما در میان بگذارید

⭐️ مشاهده فروشگاه اینترنتی دوربین و لوازم عکاسی دیدنگار ⭐️